Chính sách sách giáo khoa, góc nhìn ra khu vực và thế giới

Chính sách sách giáo khoa, góc nhìn ra khu vực và thế giới 19/03/2020 14:51:00 987

Cỡ chữ:A- A+
Tương phản:Giảm Tăng

Chính sách sách giáo khoa, góc nhìn ra khu vực và thế giới

19/03/2020 14:51:00

CHÍNH SÁCH SÁCH GIÁO KHOA: GÓC NHÌN RA KHU VỰC VÀ THẾ GIỚI

Phần I

Sách giáo khoa (SGK), chương trình học và hệ thống đánh giá được xem là ba yếu tố quan trọng để đánh giá một nền giáo dục chất lượng. Ba yếu tố này được xem là ‘tam giác vàng’ - nền tảng mọi hoạt động diễn ra trong lớp học và trong quá trình học của học sinh. Mặc dù trong kỷ nguyên công nghệ, tài liệu học online đang dần trở lên phổ biến, SGK vẫn là công cụ giáo dục không thể thay thế.

Untitled.png

SGK, tài liệu học tập chiếm tỷ lệ lớn và là khoản chi phí định kỳ trong hệ thống giáo dục. Các nước đang phát triển ở Châu Á vẫn xem SGK như là yếu tố thích đáng được phân bổ ngân sách; tuy rằng mỗi nước có sự khác nhau về chức năng, vai trò của các cấp chính quyền trung ương hay địa phương trong việc tài trợ, phát triển và phân phối SGK.

SGK không giống như vắc xin hay sản phẩm y tế, không thể sản xuất mẫu, đồng loạt và giống nhau giữa các quốc gia. Một vắc xin cụ thể có thể thử nghiệm, áp dụng toàn cầu và chỉ ra tính hiệu quả hơn các loại vắc xin khác nhưng SGK thì không như vậy. Mỗi quốc gia sẽ có bộ SGK khác nhau, là sản phẩm văn hóa đặc trưng cho từng dân tộc và phải được cập nhật thường xuyên.Trước đây, để cung cấp đủ SGK cho nhiều học sinh, Chính phủ một số nước đã xuất bản với chi phí thấp. Đến nay, trong bối cảnh nhận thức về giáo dục ngày càng được nâng cao, Chính phủ nên kiểm soát đơn giá SGK và chính sách về SGK.

Để đạt được sự thay đổi thực sự, mang tính toàn diện thì việc xây dựng chính sách về SGK đòi hỏi sự tích hợp của nhiều yếu tố, sự phối hợp liên ngành giữa cơ quan chuyên môn về giáo dục và cơ quan quản lý nhà nước về tài chính, ngân sách. Bên cạnh am hiểu về nội dung, chương trình học, các nhà hoạch định chính sách cần hiểu biết tới các yếu tố liên quan như nguồn tài chính, ngân sách phân bổ, sự cân bằng giữa chi phí tổng thể, tính hiệu quả và chất lượng của sách.

Cụ thể, các nhà hoạch định chính sách SGK không nên chỉ quan tâm cung cấp đủ số lượng SGK và đúng thời hạn cho năm học mà còn cần quan tâm tới số trang và các yếu tố cụ thể khác ảnh hưởng tới chi phí sản xuất sách-yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới nội dung sách. Đồng thời, đơn giá SGK cũng cần phải chú ý đến yếu tố chính khác như: thời gian tồn tại của sách (sách càng sử dụng lâu thì chi phí hàng năm sẽ càng thấp), số lượng sách, tỷ lệ giữa sách tái sử dụng (sách không viết vào trực tiếp) và số lượng sách dùng một lần (sách viết vào trực tiếp như sách bài tập).

Trên thế thới thì không có mối quan hệ trực tiếp giữa thu nhập quốc dân với chính sách miễn phí sách giáo khoa. Nhiều các quốc gia trên thế giới cung cấp miễn phí SGK cho học sinh tiểu học hoặc cấp học giáo dục cơ bản. Cộng hòa Dân chủ nhân dân Trung Hoa, các nước Châu Âu và Bắc Mỹ cấp miễn phí SGK cho tất cả các học sinh trong chương trình giáo dục cơ bản. SGK của các nước này mang tiêu chuẩn cao và được tái sử dụng nhiều năm nhất có thể. Tuy nhiên, những quyển sách có số lượng hạn chế thì có thể không cung cấp cho học sinh trên lớp học. Cung cấp miễn phí SGK cũng có thể tác động tới các quyết định nới rộng giáo dục cơ bản tới các lớp cao hơn. Các nền kinh tế có thu nhập cao hơn ở châu Á như Hồng Kông, Trung Quốc hay Singapore, chi phí được trả bởi phụ huynh – tương tự như việc chi trả cho SGK tại Việt Nam. Singapore thì dường như coi việc cá nhân đóng góp vào các dịch vụ quốc gia như giáo dục và y tế là kỳ vọng văn hóa. Tuy nhiên ở những nước mà phụ huynh phải trả tiền SGK thì thị trường mua bán lại sách cũ rất sôi động.

Tất cả các quốc gia, dù theo bất kể hệ thống nào cũng đều miễn phí SGK cho các gia đình thu nhập thấp mặc dù quá trình quyết định gia đình nào được lợi ích này là khác nhau giữa các nước.

Hệ thống cho thuê SGK được áp dụng nhằm giảm áp lực tài chính và được coi như cách để chia sẻ chi phí giáo dục với phụ huynh. Các trường sẽ cho thuê một bộ sách khi đầu năm học và thu lại sách khi kết thúc năm học. Mức phí thuê hàng năm do phụ huynh trả cho trường và trường có thể nộp lại cho chính phủ. Mức phí do chính phủ quy định bằng tỷ lệ phần trăm của tổng chi phí và chính phủ cũng có thể đóng góp vào tổng chi phí. Do đó, SGK được tái sự dụng nhiều năm nhất có thể. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa chi phí cho sách dùng trong 1 năm và sách dùng vài năm là rất lớn. Theo nghiên cứu của UNESCO thì sách sử dụng trong 4 năm thì chi phí sản xuất có thể đắt gấp 20% sách dùng 1 năm vì sách tái sử dụng đòi hỏi chất lượng giấy, bìa và đóng dính cao.

Những hệ thống cho thuê SGK được hỗ trợ bởi quỹ xoay vòng. Chi của quỹ này được cân đối với thu từ phí cho thuê sách, đóng góp của chính phủ hoặc hỗn hợp cả hai. Quỹ xoay vòng SGK được sử dụng một cách chặt chẽ và cho tài liệu dạy và học cụ thể.

Sau hơn một thập kỷ, nhiều hệ thống cho thuê sách vẫn hoạt động, áp dụng thành công ở một vài quốc gia nơi mà chính phủ tìm kiếm giải pháp để giảm chi phí thông qua cơ chế chia sẻ chi phí, đặc biệt ở một số quốc gia thuộc Liên Xô cũ. Trong một số trường hợp thì các quỹ được phát triển mạnh, thậm trí còn có dư do tái đầu tư của hệ thống nhà trường. Tuy nhiên, thất bại trong việc quản lý quỹ cũng có thể gây ra sự sụp đổ hệ thống.

Tóm lại, một số điều được rút ra dưới góc nhìn rộng ra khu vực và thế giới như sau:

(1) Kéo dài vòng đời sử dụng SGK là điểm mấu chốt để giảm chi phí. Ở những nước thu nhập thấp thì việc in lại tất cả các SGK hàng năm là không hợp lý.

(2) Đối với những quốc gia đã được xã hội hóa thì Chính phủ nên kiểm soát giá SGK.

(3) Chính phủ nên nghiên cứu tổng thể tài liệu dạy và học cho từng lớp và cân nhắc liệu SGK có phải là hình thức phù hợp nhất với từng môn học và từng lớp hay không.

(4) Hệ thống cho thuê sách có thể áp dụng tốt khi: (i) chính phủ hoàn toàn cam kết và chuẩn bị để tăng chi phí cho thuê khi cần thiết để bù đắp chi phí tăng (chi phí giấy và in ấn), (ii) phụ huynh được thuyết phục bởi giá trị của việc đóng góp vào phí cho thuê và học sinh được đảm bảo bộ SGK, (iii) chi phí cho thuê là cho cả bộ sách.

Trong chính sách tái sử dụng SGK (cho vay hoặc cho thuê), các trường nên có tài liệu giảng dạy tốt, hệ thống sử dụng và bảo quản tốt, cụ thể: kho tốt; việc quản lý tài liệu giảng dạy đơn giản, có hệ thống lưu trữ và bảo quản; việc quản lý và sử dụng tài liệu giảng dạy phải được đào tạo; thanh tra và giám sát thường xuyên, công khai.

HẠNH TRƯƠNG